پیشگیری و درمان سنگ‌کلیه

سنگ‌های کلیه، مواد معدنی سخت بلوری شکلی هستند که درون کلیه و یا دستگاه ادراری تشکیل می‌شوند. یکی از علل شایع وجود خون در ادرار یا درد شدید شکم، پهلو و یا کشاله ران، سنگ کلیه است. چه کسانی در معرض ابتلا به سنگ کلیه قرار دارند؟ احتمال تشکیل سنگ کلیه در بدن هر فردی وجود دارد، اما به طور کلی کسانی که برخی بیماری‌ها و شرایط را دارند (در زیر به آن اشاره خواهیم کرد) و یا کسانی که از برخی داروهای خاص استفاده می‌کنند، بیشتر خطر ابتلا به این بیماری را دارند. از هر ۱۰ نفر یک نفر در آمریکا، حداقل یکبار تجربه سنگ کلیه و دفع آن را داشته است. بیشتر افراد در سنین ۲۰ الی ۴۹ سال مبتلا می‌شوند و کسانی که مستعد ابتلا به سنگ کلیه هستند، در دهه دوم و سوم زندگی، به دفعات متعدد با این مشکل روبه‌رو خواهند شد. در کشورهای صنعتی، سنگ بیشتر، درون کلیه افراد تشکیل می‌شود تا مثانه آنها (دستگاه ادراری) و برعکس در کشورهای در حال توسعه سنگ‌کلیه، اغلب در دستگاه اداری به وجود می‌آید که به نظر می‌رسد دلیل این تفاوت، رژیم غذایی متفاوت این کشورها باشد. سنگ‌های ادراری در مردان، سه برابر بیشتر از زنان است. در مردان، از سن ۴۰ تا ۷۰ سالگی، این بیماری بسیار شیوع دارد و از هر هشت مرد، یک نفر را مبتلا می‌کند. افرادی که بیش از یک سنگ کلیه دفع می‌کنند، ممکن است بارها به این عارضه دچار شوند. یکی از دیگر عوامل ابتلا به سنگ کلیه ژنتیک و سابقه خانوادگی است. معمولاً شیوع سنگ کلیه در آسیایی‌ها و سفیدپوستان بیشتر از آمریکایی‌های بومی و یا آفریقایی‌هاست. در افرادی که میزان اسیداوریک خون آنها بالاست، سنگ کلیه اسیداوریک شایع‌‌تر است. در زنان نیز از هر ۱۵۰۰- ۳۰۰۰ نفر یک نفر در دوره بارداری دچار سنگ کلیه می‌شود. به نظر می‌رسد تغییراتی که در دوره بارداری در بدن اتفاق می‌افتد، خطر تشکیل سنگ کلیه را افزایش می‌دهد. به دلیل افزایش ترشح پروژسترون در دوره بارداری و بزرگ شدن رحم و کاهش ظرفیت مثانه، احتمال تشکیل سنگ کلیه بیشتر می‌شود. حتی در ادرار زنان باردار کاملاً سالم نیز مقداری کلسیم وجود دارد. با این حال هنوز به طور دقیق مشخص نشده است که آیا تغییرات دوران بارداری عامل مستقیم تشکیل سنگ کلیه است یا عوامل زمینه‌ای دیگری وجود دارد.

چه چیزی موجب تشکیل سنگ کلیه می‌شود؟
سنگ کلیه زمانی تشکیل می‌شود که حجم ادرار کاهش و یا مواد تشکیل‌ دهنده سنگی در ادرار افزایش یابد. رایج‌ترین نوع سنگ کلیه از ترکیب کلسیم با اگزالات و یا فسفات تشکیل می‌شود. مواد شیمیایی دیگری که می‌توانند سنگ کلیه بسازند، عبارتند از: اسیدآمینه و اسیداوریک.

از دست دادن آب بیش از حد بدن (دی‌هیدراته شدن) به دلیل ننوشیدن آب کافی و یا تعریق و ورزش زیاد، دفع ادرار را کاهش و احتمال ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می‌دهد. انسداد راه‌های ادرار نیز می‌تواند به سنگ کلیه منجر شود. آب و هوا هم یکی دیگر از دلایل ابتلا به سنگ کلیه است؛ به این معنا که ساکنین مناطق گرم و خشک، بیشتر در معرض خطر هستند، زیرا آب بیشتری از دست می‌دهند و کاهش آب بدن از دلایل اصلی تشکیل سنگ کلیه است. سنگ‌هایی که به دلیل عفونت دستگاه ادراری به وجود می‌آیند را سنگ‌های عفونتی می‌نامند. بعضی از شرایط مختلف پزشکی نیز می‌توانند خطر ابتلا را افزایش دهند؛ مانند:  بیماری نقرس که در آن مقدار اسیداوریک خون افزایش می‌یابد.  هیپرکلسی اوریا (کلسیم بالا در ادرار)، در بیش از نیمی از افراد مبتلا، علت کلسیم بالای ادرار است. در این شرایط بدن شخص کلسیم زیادی از غذا جذب می‌کند و این کلسیم اضافی در ادرار با اگزالات و یا فسفات کلسیم ترکیب شده و تشکیل سنگ می‌دهد.  دیابت، فشار خون بالا، بیماری‌های کلیوی و التهابات روده.  داروهای ادرارآور و یا داروهای حاوی کلسیم و داروهایی که برای درمان بیماری ایدز استفاده می‌شوند. تغذیه نادرست و ورزش بیش از حد در افراد مستعد، تشکیل سنگ را تقویت می‌کند. مصرف کم مایعات و یا مصرف زیاد پروتئین حیوانی، رژیم‌های غذایی پر نمک، مصرف بیش از حد شکر، ویتامین D، مصرف بیش از حد غذاهای حاوی اگزالات مثل اسفناج  جالب است که بدانید مقدار کم کلسیم نیز تعادل میان کلسیم و اگزالات را از بین می‌برد و دفع بیش از اندازه اگزالات ایجاد سنگ می‌‌کند.

علائم تشکیل سنگ کلیه
اکثر سنگ‌های کلیه هیچ علامت و نشانه بخصوصی ندارند؛ اما بیشتر افراد مبتلا از شروع ناگهانی و درد شدید در دل، کفل و کشاله ران شکایت می‌کنند. حتی تغییر وضعیت بدن نیز به آرام کردن و کاهش این درد کمکی نمی‌کند. درد کمر، شکم و ران در این مواقع با دردهای قولنج اشتباه گرفته می‌شود. ممکن است این درد آنقدر شدید باشد که باعث تهوع و استفراغ شود. سنگ کلیه یکی از دلایل وجود خون در ادرار است. اگر دستگاه ادراری عفونت نیز داشته باشد، این درد با تب و لرز همراه خواهد بود. گاهی اوقات علائمی همچون مشکل در ادرار یا تکرر ادرار و یا درد آلت تناسلی و درد بیضه‌ها نیز دیده می‌شود.

تشخیص سنگ کلیه:
زمانی که هیچ علت دیگری برای درد دل و شکم و پهلو وجود نداشته باشد، باید به احتمال وجود سنگ کلیه مشکوک شد. برای تأیید صحت این موضوع عکسبرداری انجام می‌شود. استفاده از سی‌تی‌اسکن‌های مارپیچی نیز یکی از رایج‌ترین آزمایش‌ها برای تشخیص سنگ و یا انسداد دستگاه ادراری است. به دلیل سرعت تشخیص با سی‌تی‌اسکن، این روش نسبت به عکسبرداری، مناسب‌تر و بهتر است. در زنان باردار و یا کسانی که نباید در معرض اشعه قرار بگیرند، تشخیص با سونوگرافی انجام می‌شود.

درمان
بیشتر سنگ‌های کلیه در عرض ۴۸ ساعت و با مصرف زیاد مایعات از طریق مجاری ادراری دفع می‌شوند. داروهای ضدالتهاب و مسکن‌های قوی در طول این ساعت برای بیمار تجویز می‌گردد. در مواردی که درد بیمار بیش از حد زیاد باشد، برای کنترل درد، از تزریق مواد دارویی مخدر استفاده می‌شود. اگر شخص حالت تهوع داشته باشد، این داروها به صورت تزریقی و داخل وریدی تجویز می‌شوند. عوامل زیادی در دفع سنگ مؤثرند؛ مثل اندازه و بزرگی سنگ، میزان تحمل شخص، بارداری، بزرگی پروستات و سابقه دفع سنگ قبلی. احتمال دفع یک سنگ ۴ میلی‌متری ۸۰ درصد است، در حالی که احتمال دفع یک سنگ ۵ میلی‌متری کمتر از ۲۰ درصد می‌باشد. سنگ‌های ۹ الی ۱۰ میلی‌متری بدون مراقبت و درمان‌های ویژه به ندرت دفع می‌شوند. برای سنگ‌های کلیوی که به صورت خود به خود دفع نمی‌شوند، روش سنگ‌ شکنی مناسب است. در این روش با امواج، ضربه‌ای به سنگ زده می‌شود و آن را به قطعات کوچک‌تر تبدیل می‌کند تا دفع آن آسان‌تر شود، زمانی که هیچ‌ یک از این روش‌ها مؤثر واقع نشود، باید با روش‌های جراحی سنگ را خارج کرد. با یک برش کوچک روی پوست با استفاده از ابزار پزشکی که وارد مجاری ادراری می‌شود، سنگ از بدن خارج می‌گردد.

پیشگیری
به جای تحمل دردهای طاقت‌ فرسا و درمان، در وهله اول و تا جایی که امکان دارد بهتر است از تشکیل این سنگ‌ها جلوگیری شود. نوشیدن آب و مایعات، یکی از ساده‌ ترین روش‌های پیشگیری است. با مراجعه به پزشک و تشخیص نوع و مواد تشکیل‌دهنده سنگ دفع شده، رژیم غذایی خود را تغییر دهید و به این ترتیب از احتمال ابتلای دوباره به سنگ کلیه پیشگیری کنید.
چه غذاهایی تشکیل سنگ کلیه را تشدید می‌کنند: مصرف بیش از حد نوشابه‌های گازدار یکی از شایع‌ ترین علل ایجاد سنگ کلیه است. نوشابه‌های گازدار حاوی مقادیر زیادی اسید فسفریک هستند. از نوشیدن بیش از اندازه آب گریپ فروت و آب سیب نیز خودداری کنید. از مصرف نوشیدنی‌ها کربنات که حاوی مقادیر زیادی اسید فسفریک هستند نیز بپرهیزید. نوشیدنی‌های حاوی اسیدفسفریک، خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می‌دهند و همین‌طور اندازه سنگ‌ها را بزرگ‌ تر می‌کنند؛ اما نوشیدنی‌هایی هم وجود دارند که خطر ابتلا به سنگ کلیه را کاهش می‌دهند و سنگ‌های موجود را به قطعات ریز تبدیل کرده و حل می‌کنند. مانند نوشیدن آب مخلوط با چند قطره آب لیمو و آب سبزیجات. از مصرف مواد غذایی که حاوی اسید اگزالیک هستند نیز خودداری کنید، زیرا این ماده در ایجاد رسوب و تشکیل سنگ بسیار مؤثر است. مواد غذایی که حاوی اگزالیک هستند، عبارتند از: ریواس، گوجه‌ فرنگی، چغندر، بادمجان، بامیه، کدو، بادام و دانه‌های شیرین. اگر مبتلا به سنگ کلیه هستید، بهتر است کلاً مصرف این مواد را فراموش کنید. لبنیات، یکی از مواد ضروری برای سلامتی است، اما مصرف بیش از حد مواد لبنی منجر به تجمع کلسیم بیش از حد در بدن می‌شود و از آنجا که دفع کلسیم کاری مشکل است، آنها در کلیه‌ها رسوب کرده و تشکیل سنگ کلیه می‌دهند. پنیر، شیر محصولات لبنی و کلم براکلی حاوی مقادیر زیادی کلسیم هستند. قند و شکر زیاد باعث ترشح انسولین شده و انسولین کلسیم استخوان‌ها را جذب می‌کند و کلیه‌‌ها پر کارتر می‌شوند؛ در نتیجه امکان تشکیل سنگ‌ها افزایش می‌یابد.

شکلات، قهوه و توت فرنگی از موادی هستند که می‌توانند خطر ابتلا را افزایش دهند. نوشیدن دو لیوان لیموناد در روز خطر ابتلا به سنگ کلیه را تا ۳۰ درصد کاهش می‌دهد. اما به طور کلی نوشیدن زیاد مایعات مهم‌ تر از نوع نوشیدنی است و نوع نوشیدنی (بجز نوشیدنی‌های غیرمجازی که به آن اشاره کردیم) تفاوت چندانی ایجاد نمی‌کند. از نان گندم و حبوبات پخته‌شده (به خصوص لوبیای پخته‌ شده) بپرهیزید و به‌جای آنها از غذاهایی همچون تخم‌مرغ و نخودسبز استفاده کنید که حاوی اگزالات کمتری هستند.

درمان های غیر جراحی سنگ های کلیه
مصرف مایعات: مصرف زیاد مایعات تا حدی که حجم ادرار به بیش از ۵/۲ لیتر برسد؛ مثل آب پرتقال، آب لیمو، آبجو، چای کمرنگ، قهوه بدون کافئین احتمال تولید سنگ را کاهش می‌دهد.
رژیم غذایی: مصرف بیش از حد پروتئین حیوانی، به‌خصوص گوشت قرمز، باعث افزایش تولید سنگ می‌شود. غذا ها و تنقلات شور و کلاً نمک طعام زیاد نیز در تولید سنگ‌‌های ادراری مؤثر است. محدودیت مصرف مواد غذایی سرشار از اگزالات نیز در کاهش احتمال تولید سنگ موثر خواهد بود. چای پررنگ، قهوه، شکلات کاکائویی، نوشابه کولا، حبوبات، اسفناج، بامیه، ریواس و گوجه فرنگی اگزالات زیادی دارند که محدود کردن مصرف آنها توصیه می‌شود.
اندازه سنگ: دفع خود به خودی سنگ یا استفاده از درمان های طبی، بستگی زیادی به اندازه سنگ‌های ادراری دارد. سنگ های با قطر ۴ میلی‌متر و کمتر از آن معمولاً خود به خود دفع می‌شوند. سنگ های بین ۴ و ۸ میلی‌متر امکان دفع شدن دارند، ولی اغلب در لوله حالب( لوله ارتباطی بین کلیه و مثانه) گیر می‌کنند و باعث درد های شدید کلیه به علت  تجمع ادرار در آن می‌شوند. سنگ های بالای ۸ میلی‌متر به احتمال زیاد نیاز به سنگ شکنی یا درمان جراحی دارند.

انوع سنگ شکنی

سنگ شکنی خارج اندامی یا(ESWL): این روش برای درمان سنگ‌های بین ۷-۸ الی۲۰-۲۵ میلی‌متر مناسب است. که در آن از انرژی  امواج صوتی برای شکستن سنگ استفاده می‌‌گردد. نیاز به بیهوشی و بستری شدن ندارد و به صورت سرپایی انجام می‌شود. با استفاده از دستگاه های پیشرفته و جدید، میزان موفقیت این نوع سنگ شکنی ۸۰-۹۰ درصد است.
سنگ شکنی داخل اندامی: برا ی سنگ هایی که به علت بزرگی بیش از حد، سختی زیاد و یا مکان نامناسب(مثل قسمت میانی حالب) امکان سنگ شکنی خارج اندامی وجود ندارد، از سنگ شکنی داخل اندامی استفاده می‌شود. در این روش بیمار باید بیهوش و بستری شود و جراح از راه مجرای ادرار یا از راه پوست، با تجهیزات دوربین‌دار به سنگ رسیده و سنگ را زیر دید مستقیم می‌شکند.

دکتر حمیدرضا اکبری گیلانی ارولوژیست

زیبــا شــو دات کام