رشد و تکامل حرکتی و اجتماعی کودکتان

دوران کودکی و نوپایی، دورانی تکرارناشدنی، اثرگذار و حساس در روند رشد و تکامل است که هرگونه کاستی و نقصانی در آن به خسارت‌های غیرقابل جبران منجر خواهد شد. در این مقاله و در ادامه مطالب آمده در نشریه قبل رشد و تکامل کودکان را از ۱۸ماهگی تا دو سالگی بررسی می‌کنیم. به یاد داشته باشید که عملکرد کودکان در سطوح مختلف، وابسته به فاکتورهایی از قبیل سلامت جسمی و عاطفی است .

در اولین سال‌های زندگی عملکردهای اصلی کودک مانند رفتار و عواطف به شدت تحت تاثیر محیط قرار دارد. سال‌های اول بعد از تولد دوره‌ای است که مغز و سیستم عصبی مرکزی کامل می‌شود و اگر والدین اطلاع کافی در این خصوص داشته باشند و محیط مناسبی برای کودک فراهم کنند، نتایج مطلوبی به دست خواهند آورد.

وضع بدن و حرکات فیزیکی
کودک با پاهایی که کمی جدا از هم هستند راه می‌رود، به هنگام شروع راه رفتن و متوقف شدن، نمی‌افتد. هنوز برای ایجاد تعادل، بازوهایش را بالا نگه می‌دارد. با دقت می‌دود، سرش مستقیم و در خط وسط قرار دارد، چشم‌ها در فاصله یک تا دومتری جلو، ثابت است اما برای عبور از موانع سر راه مشکل پیدا می‌کند. اسباب بازی‌های بزرگ یا جعبه‌ها را در امتداد زمین فشار می‌دهد و می‌کشد. در حال راه رفتن اسباب بازی بزرگ یا خرس عروسکی را با خود حمل می‌کند. سوار صندلی کوچک می‌شود یا از طرفین سر می‌خورد تا خودش را روی صندلی بنشاند. از بالا رفتن لذت می‌برد و از صندلی بزرگسالان بالا می‌رود سپس می‌چرخد و می‌نشیند.

با کمک دیگران از پله‌ها بالا می‌رود و گاهی پایین می‌آید. با پشت روی پله‌ها، پایین می‌خزد یا گاهی چند پله را با تکان دادن کفل‌هایش که به سمت جلو فشار می‌آورند، پایین می‌رود. زانوهایش را بدون حمایت دیگران روی سطح صاف مستقیم می‌کند و می‌ایستد. زانوها و کفل‌ها در وضع چمباتمه زدن قرار می‌گیرد تا اسباب ‌بازی را از روی زمین بردارد و روی پاهایش می‌ایستد و از دست‌هایش به عنوان حمایت استفاده می‌کند.
توجه: اطفالی که پایین تنه بی قرار دارند معمولاً در راه رفتن تأخیر دارند.

بینایی و حرکات ظریف
اشیاء کوچکی که در محدوده دیدش باشد را فوری با حالت چنگ زدن گازانبری برمی‌دارد. وسط یا بالای بدنه مداد را در همه دستش یا با حدود زمخت شست و انگشتانش نگه می‌دارد. به طور بی اختیار خط خطی می‌کند و نقاطی رسم می‌کند، یک دست را به تنهایی به کار می‌برد و یا گاهی با مدادهایی در هر دو دست این کار را می‌کند. بعد از نشان دادن ساختن برج یا گاهی به طور خود به خودی با سه مکعب برج می‌سازد. از کتاب‌هایی که تصاویر ساده دارند، لذت می‌برد، اغلب موضوعات رنگی را تشخیص می‌دهد و انگشت اشاره‌اش را روی آنها می‌گذارد. در یک زمان چند صفحه را ورق می‌زند. مردم آشنا و دور از خود را تشخیص می‌دهد و به اشیاء علاقمند دور در بیرون از خانه اشاره می‌کند.

شنوایی و گفتار
در موقع بازی به طور متناوب با خودش صداهای شبه گفتاری تولید می‌کند که آهنگ‌ محاوره و حالت هیجانی دارد. به ارتباطات گفتاری که مستقیماً به او خطاب می‌شود، گوش می‌کند و پاسخ می‌دهد. حدود شش تا بیست کلمه قابل تشخیص را به کار می‌برد و تعداد بیشتری کلمه را درک می‌کند. کلمه برجسته یا آخرین کلمه جملات کوتاهی را که به او خطاب شده، منعکس می‌کند شیء دلخواهش را از طریق اشاره کردن همراه با صداسازی بلند و مصرانه یا گفتن کلمات منفرد تقاضا می‌کند. از اشعار کودکانه لذت می‌برد و سعی می‌کند به آن بپیوندد. تلاش می‌کند آواز بخواند. وقتی فرد بزرگسال اشیاء آشنایی را تقاضا کند، آنها را با دست به او می‌دهد. دستورات ساده مانند «کفش‌هاتو پات کن»، «در را ببند» را انجام می‌دهد. مفهوم کلمه «نه» را می‌فهمد. به مو، کفش‌ها، بینی و پاهای خودش یا عروسکش اشاره می‌کند.

رفتار اجتماعی و بازی
قاشق را نگه می‌دارد و غذا را به درستی در دهان می‌گذارد، گرچه ممکن است با غذا بازی کند. فنجان را میان هر دو دستش می‌گیرد و بدون ریختن زیاد، آن را می‌نوشد. به تنهایی فنجان را زمین می‌گذارد اما معمولاً هنگامی که محتوای نوشیدنی تمام می‌شود، فنجان را با دست به بزرگسال برمی‌گرداند.هنگامی که لباسش را به او می‌پوشانند یا در می‌آورند، کفش‌ها، جوراب و کلاهش را درمی‌آورند، کمک می‌کند ولی بندرت قادر است آنها را عوض کند (درآورده و بپوشد). جلب توجه درباره نیاز ضروری به دستشویی از طریق بی‌قراری و صداسازی شروع می‌شود. کنترل دوره‌ای ممکن است حاصل شود ولی خیلی متفاوت است. ممکن است شلوارش را خیس یا کثیف کند. با شور و حرارت و با درک فزاینده‌ای محیط را جستجو می‌کند و احساس خطر نمی‌کند.

دیگر اسباب بازی‌ها را در دهانش نمی‌کند. اینکه اشیاء به کجا تعلق دارند را به خاطر می‌آورد. هنوز در هنگام بازی یا عصبانیت اشیاء را به زمین می‌اندازد اما گاهی و بندرت از نظر بینایی در تشخیص هدف مشکل دارد. شیفته اشیاء خانگی است و فعالیت‌های روزمره ساده مانند غذادادن به عروسک، کتاب خواندن، جارو کردن زمین و شستن لباس‌ها را تقلید می‌کند. به تنهایی بازی می‌کند اما دوست دارد که نزدیک بزرگسال آشنا یا خواهر یا برادر خود باشد. از نظر عاطفی هنوز خیلی به بزرگسال آشنا وابسته است و به تناوب حالت وفاداری و مخالفت دارد.

 دکتر مهنازصلحی

زیبــاشـو دات کام