شیر مادر بهترین هدیه به نوزاد

منافع تغذیه از پستان مادر آنقدر مهم است که در تامین اولویت سلامت و بهداشت جامعه، قوی‌ترین حمایت را می‌طلبد. میزان‌های شیردهی مورد هدف در سیاست‌های ملی و بین‌المللی سلامت مورد توجه است. به‌طور معمول تغذیه از پستان در چند روز اول بعد از زایمان با انواعی از موانع انفرادی همراه است که غلبه بر آنها مشکل می‌باشد. بعضی از این موانع ناشی از بیماری و مشکلات مادر و نوزاد است ولی بقیه را می‌توان با آموزش پرسنل پزشکی و تغییرات سیاستگذاری و مدیریتی اصلاح کرد. طبق شواهد موجود برای تغذیه موفق نوزاد از پستان، مداخلات دوران بارداری بسیار مهم است و اثر مهمی در تغذیه بلافاصله بعد از زایمان دارد. در اینجا آمادگی برای رفع مشکلات مورد بحث قرار خواهد گرفت.

ویزیت دوران بارداری و حمایت جامعه
توصیه می‌‌شود مادر در دوران بارداری به همراه همسرش، توسط پزشک اطفال ویزیت شود تا علاوه بر آشنایی خانواده با عملکرد پزشک اطفال، از بهترین چیزی که می‌‌تواند سلامت کودک و سلامت ذهن او را ارتقا بخشد یعنی شیر مادر مطلع گردد. نظر پزشک اطفال نیز می‌تواند در تصمیم‌گیری مادر در تغذیه فرزندش مؤثر باشد.
شرکت درکلاس‌های آموزش دوران بارداری و شیردهی، معرفی کتاب و انجمن‌های مربوطه نیز می‌‌توانند کمک کننده باشند.

موضوعات طبی قابل پیش بینی دربارداری
گرچه۱۰ اقدام بیمارستان‌های دوستدار کودک مراقبت‌های نوزاد رسیده را ارائه می‌‌نماید ولی همه نوزادان رسیده و بعد از ۳۸ هفته بارداری بدون مشکل نیستند. گاهی مشکلاتی بطور حاد ایجاد می‌شوند و یا مواردی در بارداری مشخص می‌‌شوند مثلاً به دنیا آوردن یک نوزاد نارس یا سابقه آن. این مادران  نیز برای تولید شیر و شیردهی موفق و تکنیک‌های مربوطه نیاز به آموزش دارند. مادری که دیابت از قبل یادیابت بارداری دارد نیز ممکن است با مشکلاتی از جمله هیپوگلیسمی (کاهش قند‌خون) نوزاد روبرو شود ولی نوزاد شیر مادرخواری که هیپوگلیسمی خفیف دارد را می‌توان از طریق تغذیه از پستان و دریافت آغوز کمک کرد و اگر نتواند درست پستان را بگیرد می‌‌توان او را با شیر دوشیده مادر تغذیه نمود. اجتناب از تجویز شیر مصنوعی می‌‌تواند علاوه برحفظ بهره‌ وری از منافع تغذیه انحصاری با شیر مادر، به تولید کامل‌تر شیر مادر منجر شود. عده‌ای توصیه می‌‌کنند که برای هر موردی که نیاز به شیرکمکی باشد از شیر پاستوریزه انسانی استفاده شود ولی اولاً گران است ثانیاً محدود است و ثالثاً به لحاظ اخلاقی نوزادان نارس در اولویت قراردارند.

بعداززایمان
بلافاصله بعد از زایمان یک فرصت طلائی برای تغذیه موفقیت‌آمیز از پستان مادر است لذا تماس پوست با پوست و زود شروع کردن تغذیه پستانی بدون محدودیت قویاَ مورد توصیه است.

اهمیت تماس پوست با پوست بین مادر و نوزاد
تماس بلافاصله بعد از زایمان بین مادر و نوزاد علاوه بر اثرات مثبت بر رفتار‌های طبیعی نوزاد، بر موفقیت تغذیه با شیر مادر نیز مؤثر است. از جمله بر اولین تغذیه، تغذیه مؤثر پستانی و طول مدت تغذیه ازپستان. در مورد نوزادان نارس نیز این امر صادق است زیرا مکیدن بیشتر نوزاد نارسی که در تماس با مادر است و بوی شیرمادر را استنشاق می‌‌کند ادامه تماس و تغذیه خودبخود نوزاد در ساعت اول، برقراری مهارت تغذیه از پستان همگی می‌‌توانند نقشی مثبت در تغذیه نوزاد نارس داشته باشند.

اولین تغذیه ازپستان
هنگامی که نوزادان در تماس با پوست شکم و سینه مادر قرار می‌گیرند، بسیاری از آنها راهشان را به پستان پیدا کرده، بدون کمک شروع به مکیدن می‌‌کنند. نمونه این کار breast crawl است که نوزاد در تماس بامادر، بدون کمک، خود را به پستان می‌‌رساند. اگر اولین تغذیه از پستان زود شروع شود تولید شیر در روزهای اول افزایش یافته، مکونیوم زودتر دفع شده، طول مدت تغذیه از پستان نیز افزایش می‌‌یابد.

اقدامات اولیه
جهت برقراری زودرس تماس پوستی بین مادر و نوزاد و زود تغذیه کردن از پستان مادر لازم است تغییراتی در اقداماتی که برای نوزادان صورت می‌‌گیرد  ایجاد شود.
اگر نوزاد به‌طور قابل ملاحظه‌ای کم وزن نبوده (کمتراز۲۰۰۰-۱۸۰۰گرم) و تولد او زودتر از ۳۴ هفته نباشد، علائم و نشانه‌های بیماری نداشته باشد که نیازمند انتقال به بخش مراقبت ویژه باشد، توزین را می‌توان یکی دو ساعتی به تاخیر انداخت تا تماس پوستی انجام و ادامه یابد. تنها دلیل توزین یک نوزاد نزدیک ترم یا ترم بلافاصله بعد از زایمان هنگامی است که نیازبه تجویز دارو یا سرم داشته باشد. واکسیناسیون هپاتیت B، تزریق ویتامینK   (که برای پیشگیری از خونریزی نوزاد مفید است ) و گرفتن نمونه خون از پاشنه پا (برای اندازه‌گیری قندخون) را می‌‌توان همچنان که نوزاد در تماس پوست با پوست مادر و یا در حال تغذیه از پستان مادر است انجام داد زیرا این تماس موجب کاهش درد نوزاد می‌‌شود. پماد اریترومایسین چشمی را نیز می‌توان ۱-۲ساعت بعد استفاده کرد (در صورت لزوم).

آمادگی‌های قبل از زایمان

برای تغذیه موفقیت‌آمیز با شیر مادر باید آموزش‌ها از قبل از بارداری و حین بارداری انجام شود. خانمها معمولاً برای شیردادن، قبل ازبارداری یا در ۳ ماه اول بارداری تصمیم می‌‌گیرند که شیر بدهند یا نه. تأثیر تشویق و ترغیب گروه پزشکی که در دوران بارداری با مادر سروکار دارند بر شیردهی مادر حائز اهمیت است. در پژوهش‌های انجام شده روی زنانی که کمترین احتمال شیردهی در آنها مطرح بود، دیده شد که در اثر ترغیب و تشویق در دوران بارداری میزان شیردهی افزایش پیدا می‌‌کند. افزایش این میزان در زنان کم درآمد، جوان و کم‌سواد ۳ برابر، در زنان سیاه پوست ۵ برابر و در زنان بدون شوهر ۱۱ برابر بود. اجرای۱۰ اقدام بیمارستان‌های دوستدار کودک نیز موجب افزایش آمارهای تغذیه با شیرمادر می‌شود. اقدام سوم بیمارستان‌های دوست‌دار کودک حاکی از آگاه کردن زنان باردار از اهمیت تغذیه با شیر مادر است و مؤثرترین روش آموزش، آموزش تکراری براساس نیاز، بین مادر و پزشک می‌‌باشد. همچنین برگزاری بسیج‌های تبلیغاتی شیر مادر از اهمیت ویژه‍‌ای برخوردار می‌‌باشد.

بیمارستان‌های دوستدار کودک
۱۰ اقدام نهضت بیمارستان‌های دوستدار کودک اقدامات مبتنی برشواهد بهبود دهنده شروع، تداوم شیردهی و تغذیه انحصاری با شیر مادر است.
تغذیه از پستان مادر در نیم ساعت اول تولد پیش‌بینی شده بود ولی در کتاب‌های جدید این مورد به ۱ ساعت افزایش یافته است.
در مورد آموزش شیردهی و تداوم آن در صورت جدایی مادر از نوزاد توصیه می‌‌شود هنگام شیردادن در وضعیت‌های مختلف سنتی، عرضی و یا خوابیده به پهلو، شکم مادر و نوزاد در تماس با هم باشند. برای گرفتن پستان مادر دهان نوزاد آنقدر باز شود که ۲-۳ سانتیمتر از آرئول را به داخل دهان ببرد و لبها به داخل نچرخیده باشد تا مادر دردی احساس نکند والا پستان به دهان گرفتن اشتباه است.  در جدایی مادر از شیرخوار، شیر دوشیده شده مادر برشیرهای مصنوعی ارجحیت دارد و در ۱-۲ روز اول، دوشیدن شیر با دست مؤثرترین روش تخلیه شیر است.
تغذیه انحصاری را پیشنهاد می‌نماید بررسی‌ها نشان می‌‌دهد که هرچه شیرخوار کمتر از پستان تغذیه کند، تولید شیر مادر کاهش یافته و شیرمادر زودتر قطع می‌‌شود.
پایبندی بیمارستان درجهت اجرای قانون ترویج تغذیه با شیر مادر و عدم تبلیغ شیر مصنوعی و ندادن هدایای ترویج کننده محصولات مشمول کد بین‌المللی حائز اهمیت است.
در هم اتاقی مادر نوزاد مهم است، که مادر زودتر با علائم تغذیه‌ای (گرسنگی) نوزاد آشنا شده و نوزاد هم کمتر گریه می‌‌کند. درپایان هفته نیز وزن نوزاد و حجم شیر مادر بیشتر می‌‌شود، پیوند عاطفی مادر و نوزاد واعتمادبه نفس والدین افزایش یافته و کیفیت خواب مادر و نوزاد بهتر می‌‌شود .
تغذیه براساس خواست و تمایل نوزاد توصیه شده یعنی هم دفعات آن و هم مدت تغذیه از پستان براساس میل نوزاد باشد زیرا نوزاد خودش تنظیم کننده تغذیه است. بدین ترتیب دفع مکونیم سریعتر، وزن گرفتن روز ۳ تا ۴ بهتر و نیاز به شیرکمکی کمتر است، حجم شیر مصرفی نوزاد در روز سوم بیشتر شده، تولید و ترشح شیر زودتر صورت می‌‌گیرد، زردی نوزادی کمتر و قندخون نوزاد تثبیت می‌‌شود.
عدم تجویز گول‌زنک شیشه و بطری ولی استفاده از فنجان، قاشق، قطره چکان، سرنگ و سیستم مکمل‌رسان (supplementer) توصیه می‌‌شود.
برای دادن آغوز، استفاده ازقاشق مرباخوری می‌‌تواند مفید باشد. فرد همراه آنرا زیرپستان مادر گرفته و مادر آغوز را می‌‌دوشد. مقدار آغوز در ۴۸ ساعت اول عمرهر بار حدود ۱-۲قاشق مرباخوری است. فنجان رایج‌ترین وسیله تغذیه نوزاد است. قطره چکان مفیدترین وسیله برای مقادیر کم تر شیر است.
با قطره چکان می‌‌توان شیر را داخل گونه نوزاد تخلیه نمود. تغذیه با لوله معده از طریق پستان یا انگشت نیز انجام می‌‌شودکه لوله به پستان یا انگشت مادر متصل می‌‌شود. مزیت آن تحریک پستان و محور (هیپوفیز، پستان) است.
حمایت از تغذیه از پستان مادر در خلال مشکلات طبی نوزاد
تغذیه از پستان را می‌توان با وجود معضلاتی چون هیپوگلیسمی (کمبود قندخون) و زردی نوزاد و در نوزادان نارس نیز (late preterm) حمایت کرده و ادامه داد.

کمبود قند خون
در درمان هیپوگلیسمی نیز باید بر حفظ تغذیه انحصاری با شیر مادر تأکید نمود. در هیپوگلیسمی خفیف و متوسط نوزاد در ۳ ساعت اول تولد (قندخون ۲۸ تا ۳۹ mg/dl) تغذیه مستقیم ازپستان مادر و تماس پوست با پوست اولین مداخله است. چنانچه پستان گرفتن و مکیدن مؤثر نباشد یا اندازه‌گیری مجدد قندخون حاکی از هیپوگلیسمی پایدار است مداخله بعدی تجویز۳ تا۱۰ سی‌سی شیر دوشیده مادر است. اگر شیر دوشیده مؤثر نبوده و هنوز قندخون بین ۲۸ و۴۰ باشد شیر مصنوعی به وسیله‌ای غیر از شیشه شیر بطری داده می‌‌شود (بعد از زایمان دوشیدن شیر با دست موثرترین و سریع‌ترین روش دوشیدن است).
در هیپوگلیسمی شدید (قندخون کمتر از۲۸میلی‌گرم) باید تجویز دکستروز ۱۰درصد وریدی بدون تأخیر انجام شود همچنین در سایر مواردی که تغذیه دهانی باشکست مواجه می‌‌شود. از طرف دیگر باید تغذیه از پستان بدون هیچ محدودیتی انجام
شود.

نوزادان نارسLate preterm:
در این نوزادان توجه به قندخون، زردی و دمای بدن مهم است. تماس پوست با پوست به لحاظ تأثیر در موفقیت تغذیه از پستان و ثبات فیزیولوژیک حائز اهمیت است. نوزادان باید ۸ تا  ۱۲بار در شبانه روز تغذیه پستانی داشته باشند و اگر زود به خواب می‌‌روند درصورت لزوم بیدار شوند. اگر نتوانند به‌طور مؤثر از پستان تغذیه کنند باید با شیر دوشیده شده تغذیه شوند. برای بعضی از این نوزادان استفاده از رابط فوق‌العاده نازک سیلیکونی کمک کننده است.
اگر نوزادان مشکل تنفسی نداشته و دمای بدنشان ثابت و نیاز به مراقبت ویژه نداشته باشند، اجازه داده شود با مادر هم اتاق بوده  و با او تماس پوست با پوست برقرار کنند. چنانچه نیاز به پایش وجود دارد و در صورتی که شرایط طبی اجازه دهد می‌‌توان تماس پوست باپوست را نامحدود برقرار نمود. اگر نوزاد تمایل به مکیدن پستان دارد و مشکل تنفسی و طبی ندارد باید اجازه داد هر مدت بخواهد بمکد. دوشیدن شیر را باید زود شروع کرد چون تغذیه مستقیم از پستان روز۲  تا ۳ ممکن است آهسته‌ترشود. دوشیدن شیر در روزهای اول و دوم با دست و سپس از شیردوش الکتریکی بیمارستانی استفاده شود. بهترین شیرکمکی، شیر دوشیده خود مادر است. اگر نوزاد نمی‌تواند پستان را در دهان نگهدارد استفاده از رابط فوق‌العاده نازک سیلیکونی ممکن است مفید باشد.

دکتر خلیل فریور، متخصص کودکان

زیبــاشــو دات کام