تغذیه و سنگ کلیه

سنگ دستگاه ادراری یکی از ناراحت کننده ترین بیماری ها است . شیوع آن در مردان بیش از زنان است . بیشتر در دهه سوم تا پنجم زندگی دیده می شود . انواع مختلف سنگ ادراری وجود دارد ولی اغلب سنگها از جنس اگزالات کلسیم هستند . سنگ ها در لگنچه کلیه ، حالب ، مثانه ودر پیشابراه دیده می شوند . اندازه سنگ کلیه ، از چند میلیمتر تا چند سانتی متر متغیر بوده وممکن است منفرد یا متعدد باشد .

دستگاه ادراری از چند بخش اصلی تشکیل شده است:۱- کلیه ها که وظیفه آنها تولید ادرار است ۲- لگنچه که ادار پس از تولید شدن وارد آن میشود ومحل ایجاد اغلب سنگهای ادراری است سنگهای لگنچه معمولا باعث ایجاد درد نمیشوند مگر اینکه راه لگنچه را مسدود نمایند

۳- میزنای یا حالب که ادرار را از لگنچه به مثانه منتقل میکند . اگر سنگ از لگنچه وارد حالب شود ، درد شدیدی در پهلو وشکم بیمار ایجاد می گردد که گاه همراه با تهوع ، استفراغ ، سوزش ادرار ودر آقایان درد بیضه است .

۴- مثانه که محل ذخیره ادرار پیش از دفع است . اگر بنابه دلایلی مثل بزرگ شدن پرستات ، تنگی مجرای ادراریا مثانه عصبی تخلیه مثانه دچار اشکال شود ویا به علت سوء تغذیه یا اختلالات سوخت وساز بدن (متابولیک ) در کودکان ترکیب طبیعی ادرار تغییر کند ، فرد مستعد سنگ مثانه میگردد.
۵- مجرای ادرار که ادرار را از مثانه به خارج منتقل میکند . سنگ کلیه یا مثانه ممکن است در هنگام دفع در مجرای ادرار گیر کند وسبب بند آمدن ادرارشود .

درمان سنگ کلیه :
درمان سنگ کلیه شامل دو قسمت است :۱- پیشگیری از تشکیل سنگ جدید ۲- درمان سنگ فعلی

جهت پیشگیری از تولید سنگ جدید علاوه بر رعایت رژیم غذایی نیاز به انجام آزمایش خون وآزمایش ادرار ۲۴ ساعته از نظر بررسی وجود یا عدم وجود املاحی است که شما را مستعد سنگ سازی می کنند . وهمچنین در صورتیکه در گذشته سنگی دفع کرده اید تجزیه آن سنگ نیز کمک کننده است . آزمایشات خون وادرار بایشتی به فاصله ۲تا ۶ هفته بعد از دفع سنگ انجام شوند .

ویادتان باشد که حین انجام این آزمایشات بایستی رژیم غذایی معمول روزانه تان را داشته باشید . براساس این آزمایشات پزشکتان دستور غذایی ودارویی مخصوص هر نوع سنگ کلیه را به شما میدهد . جهت درمان سنگ کلیه علاوه بر رعایت رژیم غذایی که به آن اشاره میشود نیاز به اقدامات تشخیصی آزمایشگاهی وتصویر برداری از نظر تعیین محل سنگ ، ایجاد یا عدم ایجاد انسداد در مسیر ادرار وبالاخره اندازه سنگ میباشد .

چقدر باید آب ومایعات مصرف کرد ؟چه مقدار آب خوردن مهم نیست . چقدر ادرار داشتن مهم است . ممکن است فردی در محیطی گرم زندگی کند یا فعالیت روزانه اش زیاد باشد ، روزی ۸ لیوان آب بخورد ، ولی بدلیل تعریق زیاد باز کافی نباشد . فرد مبتلا به سنگ کلیه باید آنقدر آب بخورد که روزانه بیش از ٢ لیتر ادرار داشته باشد ونباید هیچ وقت احساس تشنگی کند وهمیشه باید قبل از آنکه احساس تشنگی کند آب بنوشد .

افزایش مصرف مایعات باعث افزایش میران ادرار وکاهش غلظت مواد محلول در ادرار وبروز کمتر سنگ می شود . مصرف آب قبل خواب، بویژه اهمیت بالایی دارد. توصیه میشود افرادی که سابقه سنگ کلیه دارند قبل از خواب حداقل دو لیوان آب بنوشند به گونه ای که نصف شب یک بار برای ادرار کردن بیدار شوند و سپس یک لیوان دیگر آب نوشیده و مجددا بخوابند.

آیا استفاده از آب معدنی نسبت به آب شهر مزیتی دارد؟استفاده از آب معدنی یا آب چشمه هیچ تفاوتی نسبت به آب لوله کشی شهری در پیشگیری از سنگهای ادراری ندارد ومقدار مصرف آب مهم است نه نوع آن .

مصرف چه مایعاتی احتمال سنگ سازی را افزایش می دهد؟
آب گریپ فروت و نوشابه های گازدار، از جمله ماءالشعیر و انواع کولا. مصرف چای و قهوه اگر چه سبب بالا رفتن میزان آب دریافتی بدن میشود، میزان اگزالات زیادی نیز دارد. بنابراین توصیه میشود در مصرف آنها افراط نشود.

مصرف زیاد پروتئین چه نقشی در بروز سنگ ادرای دارد ؟افزایش مصرف پروتئین حیوانی یک عامل خطر برای تشکیل سنگهای اداری در مردان ودر زنان بعد از سن یائسگی می باشد . کاهش مصرف پروتئین حیوانی مثل انواع گوشت خطر سنگهای کلیوی عود کننده را کاهش می دهد . خصوصا اگر فرد سابقه سنگ کلیه اسید اوریکی دارد باید گوشت قرمز ، ماهی و مرغ کمتری بخورد . این موارد نباید از برنامه غذایی حذف شوند بلکه فقط باید محدود شوند .
آیا کسانی که کلیه سنگ ساز دارند باید مصرف مواد غذایی کلسیم دار را قطع کنند ؟خیر !تفکری که می گوید افرادبا سابقه سنگ کلیه نباید لبنیات بخورند ، کاملا غلط است .چون اولا برخی افراد مثل زنان باردار وکسانی که دچار پوکی استخوان هستند بدنشان به کلسیم اضافه نیاز دارد ، ثانیا در برخی موارد سنگ کلیه ، توصیه به مصرف بیشتر کلسیم می شود . مثلا در سنگ های اگزالات کلسیم ، اگر فرد کلسیم بیشتری مصرف کند این کلسیم در روده به اگزالات متصل می شود واصلا از روده جذب نمی شود وبه این ترتیب یون اگزالات که افزایش آن در ادرار باعث تشکیل سنگ اگزالات کلسیم می شود ، اصلا وارد بدن نمی شود .

قطع مصرف لبنیات اشتباه است چون لبنیات بهترین منبع کلسیم مورد نیاز بدن است واگر به بدن نرسد ، پس از مدتی خطر پوکی استخوان واسیب جدی به دندان ها را در پی دارد . هر فرد روزانه به دو واححد لبنیات احتیاج دارد . هر واحد لبنیات معادل یک لیوان شیر یا یک قوطی کبریت پنیر یا دو پیاله ماست است .

مصرف داروهای حاوی مکمل های کلسیم در صورتی که تحت نظر پزشک وانجام آزمایش اندازه گیری کلسیم ادرار ٢۴ ساعته باشد بلامانع است ولی توصیه میشود این داروها همراه غذا مصرف شوند.

از چه غذاهایی باید پرهیز کرد ؟تعیین نوع رژیم غذائی بر اساس آزمایشات خون وادرار ۲۴ ساعته می باشد که علت سنگ سازی را مشخص می کند ، مثلا :

۱- در مواردی که دفع اگزالات ادرار بیشتر از حد طبیعی باشد بیمار باید از غذاهایی که حاوی مقدار زیاد اگزالات هستند مانند اسفناج ، چغندر ، جعفری ، شوید ، توت فرنگی ، سبوس گندم ، ریواس ، بعضی از انواع آجیل مانند بادام زمینی ، گردو ، بادام ، بنشن (لوبیا ، باقلا ) نوشابه ، شکلات وفلفل کمتر استفاده کند.

۲- از نمک هم باید پرهیز شود . نمک عاملی است که به ساخته شدن سنگهای کلسیمی کمک می کند وافرادی که کلیه سنگ ساز دارند ، نباید سر سفره به غذایشان نمک بزنند . ومواد شور مثل خیار شور ، غذاهای کنسرو شده ، سوسیس ، کالباس وغذاهای آماده مصرف نکنند.

۳- مصرف مقادیر بالای ویتامین Cباعث افزایش ترشح اگزالات ادرار وتشکیل سنگ می شود ومصرف بیش از اندازه قرصهای ویتامین Cمیتواند مضر باشد.

اضافه وزن چه نقشی در ایجاد سنگ کلیه دارد ؟افزایش وزن باعث افزایش خطر تشکیل سنگ، بخصوص در خانمها میشود بنابراین کنترل وزن می تواند درپیشگیری از عود سنگ موثر باشد.

آیا روزه گرفتن برای افراد با سابقه سنگ کلیه مجاز است؟
در مورد این موضوع تا حدی اختلاف نظر وجود دارد. در یک مطالعه نشان داده شد که تعداد افراد مراجعه کننده به اورژانس به دلیل درد ناشی از دفع سنگ در دو هفته اول ماه رمضان افزایش می یابد در حالیکه مطالعه دیگر نشان داد تعداد مراجعات فقط در ماههای گرم سال افزایش می یابد. در یک مطالعه نیز نشان داده شد که روزه داری احتمل رسوب کردن اسد اوریک را در ادرار افزایش میدهد ولی تاثیری بر اگزالات کلسیم ندارد.

در مجموع توصیه میشود افرادی که در حال حاضر سنگ در کلیه دارند و نیز کسانی که در سالهای قبل در ماه رمضان یا بلافاصله پس از آن سنگ دفع کرده اند روزه نگیرند. سایر افراد می توانند به شرط مصرف آب زیاد با سحری و افطار روزه خود را بگیرند.

دکتر فرشید علیزاده-متخصص کلیه و مجاری ادراری

زیبــاشــو دات کام