نفخ ؛ علت ها و راهکارهای درمانی

شکایت های مختلف در دستگاه گوارش از جمله آروغ زدن، نفخ ، درد شکمی ، یبوست ویا دفع گاز به عنوان علائم ازدیاد گاز در دستگاه گوارش توسط بیماران مطرح می گردد. نفح در حقیقت احساس سنگینی و پر بودن غیر طبیعی شکم در غیاب پر خوری فرد ، و ادامه آن تا ساعت ها پس از غذا خوردن ،توصیف می شود.این وضعیت باعث احساس ناخوشایند ونامطلوب در فرد شده و موجب اختلال در زندگی فرد و کاهش کیفیت زندگی می شود.

افراد مبتلا به نفخ معمولا از افزایش حرکات روده و سروصدای بیش از حد روده ها و هم چنین گاهی از دفع ناقص ، شکایت می کنند.در موارد بسیاری از درد همزمان در ناحیه اپی گاستر و آروغ زدن شاکی هستند .
میزان گاز در روده ها بطور طبیعی در حالت های قبل از غذا و بعد از غذا حدود ۲۰۰میلی لیتر می باشد.در افراد با شکایت نفخ این مقدار از ۱۱۵تا ۱۰۰۰ میلی لیتر متغیر است.

ترکیب گازهای موجود در روده شامل هیدروژن ، اکسیژن، نیتروژن ،دی اکسید کربن ومتان می باشد که ۹۹%کل گازهای روده ای را تشکیل می دهند.ترکیب گازها در معده بیشتر اکسیژن و نیتروژن (همسان ترکیب هوا) است ودر روده بیشتر هیدروژن و متا ن می باشد.

هیچ کدام از گازهای فوق باعث بوی بد نمی شوند. و ترکیبات محتوی سولفور مثل متان اتیول، دی متیل سولفور وهیدروزن سولفید و هم چنین اسید های چرب زنجیره کوتاه و امونیا که از تجزیه پروتئین های جذب نشده در روده، توسط میکروبهای روده ای تولید می شوند ایجاد می گردد.

منشا گازهای معده و روده :
۱- بلع هوا
– مهمترین منشا وجود هوا در معده محسوب می شود. با هر بار انجام عمل بلع ، چندین میلی لیتر هوا به ویژه نیتروژن ، همزمان بلع می شود. با لقمه های بزرگ ،مقدار بیشتری هوا بلع خواهد شد. بلع هوا می تواند نشانه ای از استرس و اضطراب باشد و با جویدن آدامس و سیگار کشیدن تشدید می گردد. مقدار زیادی از این هوای بلع شده ،قبل از ورود به معده ، از طریق مری و دهان برگشت داده می شود. وضعیت بدن در انتقال هوا به روده ها موثر است .مثلا در حالت خوابیده ، هوا راحت تر به سمت روده حرکت می کند.

۲- تولید گاز ها در داخل روده
از ۵ گاز موجود در روده ۳ تای آن که شامل متان ،هیدروژن ودی اکسید کربن می باشد در روده و در اثر فعل و انفعالات باکتریهای روده و تجزیه مواد غذایی ، تولید می گردد.
ازدیاد رشد باکتریهای روده کوچک و هم چنین سوء هضم و سوء جذب مواد غذایی در روده ها باعث تشدید تجمع گاز در روده و بروز نفخ می شود.

۳- سومین منشا گاز های روده ای :
انتشار گاز ها از طریق خون به داخل لومن روده می باشد.

اختلالات مرتبط با بلع هوا:
آروغ زدن :
خروج هوای بلع شده به صورت ارادی و یا غیر ارادی از معده به طرف مری و دهان است. که توسط یکسری عوامل تشدید و تسهیل می گردد. عواملی که باعث شل شدن اسفنکتر تحتانی مری می شوند از جمله چربی ها ، شوکولات ونوشابه های گازدار ،موجب تشدید این حالت می شوند.

راهکار های درمانی :
پرهیز از مصرف عوامل ایجاد کننده و تشدید کننده بلع هوا .از جمله خودداری از مصرف آدامس،سیگار ،نوشابه های گاز دار،و خودداری از بلع لقمه های بزرگ غذا وآب. در موارد وجود اختلالات اضطرابی ،درمان ویژه لازم است.

دفع گاز از طریق معقد :
در افراد سالم روزانه ۵۰۰-۱۵۰۰ میلی لیتر گاز در ۱۰-۲۰ مرتبه از طریق معقد گاز دفع می شود. بعضی عوامل باعث ازدیاد درک فرد از میزان دفع گاز می شوند از جمله تغییر در میزان حرکات روده و افزایش میزان میکروب های روده ای که اغلب در نتیجه مصرف آنتی بیوتیک ها یا سایر داروها بروز می کند ،عوامل تغذیه ای از جمله مصرف زیاد نشاسته غیر قابل جذب و لاکتوز و سوربیتول و فروکتوز و هم چنین نوشابه های گاز دار -،عوامل روانی که باعث افزایش احساس دفع گاز می شوند.

راهکار های درمانی :
پرهیز از مصرف غذاهای موثر در ایجاد گاز- داروهایی مثل سیمتیکون وبیسموت و شارکول فعال شده-و beano در بعضی موارد استفاده می شود .- در صورت وجود رشد بیش از حد میکروب های روده ،درمان اختصاصی لازم دارد.

اتساع و نفخ شکمی
نفخ به احساس پری شکم توسط فرد اطلاق می شود در حالیکه اتساع شکمی به صورت افزایش قطر شکم مشخص می شود.احساس نفخ شکمی به علت وجود گاز در روده ها گزارش می شود اما شدت نفخ ارتباط مستقیمی با میزان گاز موجود در ورده ندارد.
اختلال حرکتی روده در سندروم روده تحریک پذیر یا نفخ عملکردی در بعضی از افراد باعث احساس نفخ می شود.

احتباس هوا در خمیدگی های روده بزرگ (خم طحالی و خم کبدی) موجب اتساع شکم می شود که به نام سندروم خم طحالی یا کبدی معروف است.این حالت گاهی در سندروم روده تحریک پذیر دیده میشود.

راهکار های درمانی :
آنتی کولینرژیک نباید مصرف شود. شارکول، ریفاکسیمین گاهی کاربرد دارند.
سوءجذب کربوهیدراتها مثل لاکتوز از علل ایجاد نفخ می باشد

نفخ و راهکار های درمانی

در حقیقت شرایطی باعث تشدید میزان گازهای موجود در معده و روده میشوند ؛از جمله می توان به عواملی همانند بلع لقمه های بزرگ غذا و مایعات ، آدامس جویدن ،سیگار کشیدن ،غذا خوردن در شرایط پراسترس و اضطراب که موجب سریع خوردن غذا و عدم جویدن مطلوب غذا در حفره دهانی می شود، در این شرایط مقادیر نسبتا زیادی هوا همزمان بلع شده و وارد مری ومعده می شود.

البته در افراد سالم ،مقدار زیادی از این هوای بلع شده ،قبل از ورود به معده ،به طرف دهان برگشت داده می شود و بطور غیر ارادی خارج می شود .ولی در افراد مستعد به ناراحتی های گوارشی این برگشت بطور مطلوب انجام نمی گیرد.
درشرایط خاصی ، نفخ شکمی ،ممکن است که نشانه بیماری جدی و خطرناکی باشد از جمله می توان به بروز نفخ در سنین بالا که می تواند دال بر بیماریهای روده ای ( عفونی- التهابی –بدخیمی) باشد . گاهی وجود بیماری های سوءهاضمه و سوءجذب به صورت نفخ و اتساع شکمی بروز می کند.

در مواردی که بیماری زخم معده و اثنی عشر موجود باشد و یا التهاب و عفونت میکروبی هلیکو باکتر معده موجود باشد هم می تواند باعث نفخ شود. دربیماری های سوءجذب مثل بیماری سلیاک (سوءجذب پروتئین گندم وغلات) وسوءجذب شیر ، رشد بیش از حد باکتری های روده بدنبال مصرف انتی بیوتیک ویا به علت دیورتیکولوز روده باریک، و سایر بیماری های مخاط روده ، نفخ به تنهایی و یا با سایر علائم گوارشی بروز می کند.

بنابراین توصیه می شود که در افرادی که با شکایت نفخ و یا سایر علائم ازدیاد گازهای معده و روده مراجعه می کنند با گرفتن شرح حال کامل و معاینات مطلوب، لازم است در صورت شک به بیماری های ارگانیک و جدی ، بررسی های کامل و ضروری انجام شود تا از علل خطرناک نفخ غفلت نشود.

در صورت شک به بیماری های معده و اثنی عشر انجام تست هلیکوباکتر و گاهی بررسی اندوسکوپی لازم است. در صورت شک به بیماری های سوءجذب ،لازم است تست های سرولوژی ویا تنفسی درخواست گردد و گاهی لازم است که از اثنی عشر و یا سایر قسمت های روده باریک نمونه برداری کرد. در صورت شک به بیماری روده بزرگ لازم است که کولونوسکوپی وبیوپسی انجام شود.
در نهایت باید به این نکته توجه شود که در موارد بسیاری ،در صورتی که شک به بیماری ارگانیک نباشد، با رعایت یکسری شرایط و عوامل می توان میزان ناراحتی های ناشی از نفخ را کاهش داد.

خودداری از جویدن آدامس، کشیدن سیگار، رفع استرس ها ، خودداری از مصرف مواد خوراکی که باعث شل شدن اسفنکتر تحتانی مری و در نتیجه رفلاکس می شوند،مثل شوکولات- قهوه –چای – نوشابه های گازدار-خودداری از مصرف مواد غذایی که باعث نفخ میشوند مثل کلم و کلم پیچ – حبوبات –فیبر زیاد . این ها از جمله توصیه های کاربردی در این زمینه هستند.

در افرادی که آروغ زدن دارند تغییر عادات غذایی و رفع استرس موثر است.
در افرادی که دفع گاز روده ای دارند توصیه های غذایی مفید است.
در افراد مشکوک به رشد بیش از حد میکروب های روده ، انجام تست تنفسی هیدروژن و درمان اختصاصی مفید است.
در افراد با اتساع شکمی لازم است بیماری های سوء جذب همانند سلیاک بررسی شود.

دکتر ناصر خمیسی فوق ثخصص گوارش و کبد

زیبــا شـــو دات کام