آلرژی بینی

اجزای مختلف سیستم ایمنی بدن با مواد بیگانه‌ای که می‌توانند برای بدن ما مضر باشند به مقابله می‌پردازند. این مواد شامل موجودات زنده مثل باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها، انگل‌ها و یا موجودات غیرزنده مثل مواد موجود در هوای تنفسی یا غذاها می‌باشند. البته همیشه این دفاع سیستم ایمنی به نفع بدن ما نیست، یکی از آن موارد همان آسیب‌های ناشی از افزایش حساسیت است که تظاهرات آن را در بینی می‌بینیم و به آن رینیت آلرژی می‌گوییم. رینیت عبارت است از التهاب مخاط بینی. اگرچه به نظر می‌رسد حساسیت شایع‌ترین علت رینیت باشد، اما علل دیگری هم وجود دارد. بعد از دستگاه گوارش، مخاط بینی بیش از هر نسج دیگری با مواد خارجی در تماس است. آلرژن‌های موجود در هوای تنفسی شامل گرده‌های گیاهان (درخت‌ها، چمن‌ها، علف‌ها) قارچ‌های ذره‌بینی، سبوسه‌های حیوانات، حشرات، گرد و خاک و پشم و پر پرندگان است. گرده‌های گیاهان چون سبک‌ترند، به تعداد بی‌شمار و به طور گسترده در هوا منتشر می‌شوند و از شایع‌ترین علل رینیت آلرژیک هستند.

 محیط خانه
گرده گل‌ها (بوته‌ها و درخت‌های گلدار) چون معمولاً سنگین و چسبنده بوده و به تعداد کم تولید می‌شوند، جز در تماس نزدیک باعث حساسیت نمی‌شوند. بعضی از قارچ‌ها در محیط خانه و بعضی در محیط خارج فراوان‌ترند. قارچ‌های محیط خانه در تمام سال رشد می‌کنند و در نتیجه علائم ناشی از حساسیت نسبت به آنها مزمن‌تر است. قارچ‌های محیط خارجی با سرمای زمستان از بین می‌روند و در هوای گرم و مرطوب تابستان و پاییز به آسانی رشد می‌کنند و علائم حساسیت فصلی را به وجود می‌آورند. بعضی جانداران ریز ذره‌بینی هستند که در سراسر دنیا پراکنده‌اند از این جانداران می‌توان «مایت‌‌» را نام برد که جزء هشت‌پایان است و آلرژن عمده در مدفوع این جانداران وجود دارد. غذای عمده آنها سلول‌های پوستی و اجزای مرده پوست بدن انسان و شرایط مناسب برای رشد و تکثیر آنها محیط گرم و مرطوب است. یکی از مکان‌هایی که این جانداران زندگی می‌کنند، رختخواب انسان می‌باشد که محیط خوبی برای تغذیه آنهاست. بعضی از حشرات که بدن آنها پس از مردن می‌پوسد و جزئی از گرد و خاک می‌شود، می‌توانند باعث رینیت آلرژیک شوند. انواع سوسک‌ها که در سراسر جهان پراکنده‌اند و در خانه‌ها رشد و تکثیر می‌کنند، از مهم‌ترین این حشرات هستند. در سلول‌های پوستی (سبوسه)، آب دهان، ادرار و مدفوع حیوانات خانگی مثل سگ و گربه و پرندگان مختلف آلرژن‌های مختلف وجود دارد که علائم رینیت آلرژیک مزمن ایجاد می‌کنند. از آلرژن‌ها می‌توان به؛ پشم، پر، سبوسه، ادرار و مدفوع حیوانات، گرده‌های گیاهان، قارچ‌ها، لاشه‌ حشرات، مواد نباتی و غذایی و مواد شیمیایی گوناگون اشاره کرد.

 علائم بیماری
رینیت آلرژیک بیماری شایعی است که حدود ۱۰ – ۱۵ درصد از مردم به آن دچار هستند. رینیت آلرژیک در هر سنی ممکن است شروع شود. شروع علائم در بیشتر بیماران قبل از بیست سالگی است. در شیوع بیماری از نظر جنسی اختلافی وجود ندارد. شایع‌ترین علائم رینیت آلرژیک عبارتند از: گرفتگی بینی، آبریزش، خارش و عطسه. گرفتگی بینی معمولاً دوطرفه است. انسداد مداوم یکطرفه ممکن است علامت پولیپ یا انحراف تیغه بینی باشد. کاهش بویایی اغلب با پولیپ همراه است، ولی در رینیت آلرژیک شدید نیز ممکن است دیده شود. کاهش حس چشایی کمتر پیش می‌آید. علاوه بر خارش بینی، خارش چشم، سقف دهان، گوش و گلو نیز دیده می‌شود. عطسه معمولاً در صبح شایع‌تر است. چشم‌ها ممکن است به ورم ملتحمه آلرژیک دچار شوند. مخصوصاً در رینیت آلرژیک فصلی، خارش، قرمزی، تورم ملتحمه چشم، آبریزش و ترشحات مخاطی به درجات مختلف وجود دارد. مالیدن چشم برای تسکین خارش، قرمزی و آبریزش را تشدید می‌کند. پلک‌ها ممکن است قرمز و متورم شوند.

نشانه‌های آزمایشگاهی
راه‌های تشخیصی بسیاری برای رینیت آلرژیک وجود دارد که شامل: آزمایش سلول‌شناسی ترشحات بینی، آزمایش خون از نظر ائوزینوفیلی خون محیطی، اندازه‌گیری مقدار کل IGE سرم و آزمایش خون (RAST) و واکنش پوستی است.

 درمان
شامل سه اصل کلی است: ۱- دور شدن آلرژن‌های مربوط و فراهم ساختن محیط زیست مناسب ۲- درمان با دارو (فارماکوتراپی)  ۳- کاهش واکنش سیستم ایمنی نسبت به آلرژن‌های عامل (ایمونوتراپی)
جهت ایجاد یک محیط زیست مناسب برای بیمار، ابتدا باید مشخص کنیم حساسیت بینی فصلی است یا دائمی و اینکه بیمار از محیط‌های بسته شکایت دارد یا از محیط‌های باز؛. مثلاً اگر شخص هنگام خارج شدن از محیط خانه و رفتن به محیط‌های باز علائمش تشدید می‌شود، باید سعی کند با استفاده از ماسک و یا وسایل مشابه و پوشاندن دهان و بینی از تماس با گرده‌های گیاهان و همچنین دودها و گازهای شیمیایی که در محیط خارج خانه وجود دارد، جلوگیری و سعی کند در فصلی که آلرژی تشدید می‌شود از رفتن به محیط‌هایی که گرده‌افشانی گیاهان زیاد است خودداری ورزد. همچنین در ساعات شلوغ و پررفت و آمد از رفتن به محیط‌های آلوده و تجاری و از رانندگی زیاد بپرهیزد و اگر شغل او به گونه‌ای است که رینیت آلرژی را تشدید می‌کند (مثلاً کارگر نقاشی ساختمان)، حتی‌المقدور تغییر شغل دهد و اگر نمی‌تواند با استفاده از ماسک‌های مخصوص کار کند، از قرار گرفتن در معرض بوهای تند و دودها، به‌خصوص دود سیگار اجتناب ورزد، زیرا با اینکه دود سیگار به خودی خود نمی‌تواند ایجاد حساسیت کند، ولی در فرد حساس موجب واکنش شده و حساسیتش تشدید می‌شود.

در دیگر نقاط خانه:
۱- از استعمال دخانیات خودداری شود. ۲- بیمار نباید روی مبلمان حجیم اسفنجی و قالی‌های ضخیم بنشیند. قالی پنبه‌ای (گلیم) ترجیح دارد. ۳- هیچ حیوانی نباید در خانه نگهداری شود.
۴- گیاهان زینتی را باید در کمترین شمار نگه داشت. ۵- از اسپرهای ضد حشرات و خوشبوکننده‌های هوا زیاد استفاده نشود. ۶- بیمار دچار حساسیت باید حتی‌الامکان هنگام گردگیری و خانه‌تکانی از خانه دور باشد. ۷- اگر تماس بیمار با آلرژن‌های موجود در هوا اجتناب‌ناپذیر است (از جمله در مواردی که باید گردگیری کند) استفاده از ماسک سودمند است.  از داروهایی که در درمان رینیت آلرژیک مفید هستند، می‌توان از آنتی‌هیستامین‌ها و داروهای ضداحتقان، کورتیکو استروئیدها که به صورت موضعی تجویز می‌شوند، نام برد. از کرومولین سدیم هم به عنوان پیشگیری می‌توان استفاده کرد.

 پیشگیری
اگر شخص در محیط خانه بیشتر دچار مشکل است، فراهم کردن یک محیط فاقد آلرژن‌ها مؤثرترین راه پیشگیری و درمان آلرژی است. اتاق خواب بیش از هر جای دیگر اهمیت دارد؛ چراکه بیشتر وقت بیمار در آن می‌گذرد؛ بنابراین در اتاق خواب باید نکات زیر را رعایت کرد:

۱- کف اتاق باید از چوب یا موزائیک باشد که به آسانی بتوان گردگیری شود.
۲- قالی، پرده‌های ضخیم، مبلمان انباشته از اسفنج، پشم و موی حیوانات در اتاق خواب نباید وجود داشته باشد.

۳- همه وسایل اتاق خواب باید به آسانی قابل شست‌وشو باشد. مبلمان چوبی یا فلزی و پرده‌های پلاستیک ساده ترجیح دارد.

۴- از وسایلی که به آسانی به گرد و خاک آغشته می‌شوند و گردگیری آنها دشوار است، نباید استفاده شود.

۵- اگر اتاق با هوا گرم و سرد می‌شود (تهویه مطبوع) و یا مثلاً کانال کولر به اتاق راه دارد باید مدخل هوا به اتاق را با چند لایه متقال پوشانید که ذرات موجود در هوا را جذب کند.

۶- در و پنجره اتاق را باید در فصولی که گرده‌های گیاهان در هوا فراوان و نیز در اوقاتی که آلودگی هوا شدید است، بسته نگاه داشت.

۷- اتاق را باید یک الی دو بار در هفته با پارچه مرطوب گردگیری کرد. بهتر است بیمار هنگام گردگیری و تا چند ساعت پس از آن از اتاق دور باشد.

۸- بالش‌ها باید از الیاف مصنوعی (پلی‌استر یا داکرون) پر شده باشند و ماهی یک بار شسته شوند.

۹- تشک را باید با جاروبرقی تمیز کرد و به طور کامل در کیسه‌ای از پلاستیک که درزهای آن مسدود شده است (با زیپ یا نوار چسب) قرار داد.

۱۰- پتوها را باید زود به زود شست، روکش بالش و تشک و ملحفه باید از الیاف مصنوعی یا پنبه باشد.

۱۱-  اسباب‌بازی‌ها باید از چوب، فلز یا پلاستیک باشند. اسباب‌بازی‌های انباشته از مواد حساسیت‌زا را باید از اتاق خواب دور کرد.

۱۲-حیوانات را نباید به اتاق خواب راه داد؛ نظیر پرندگان، گربه و غیره.

 دکتر علی اصغر پیوندی-پزشک جراح و متخصص گوش حلق و بینی

زیبـا شـو دات کام