عوامل و راهکار‌ها در اختلالات هورمونی در زنان

هر روز بر تعداد دختران جوانی که دچار ریزش مو، موی زائد، چاقی و اختلالات قاعدگی هستند، افزوده می‌شود که شایع‌ترین علت این اختلالات، کیست تخمدان، فیبروم رحم، تخمدان پلی‌کیستیک و یا اختلالات هورمون‌های جنسی زنانه است. این مشکلات در بین جوانان ۲۰- ۲۵ ساله شیوع بیشتری دارد. آنها در آینده در معرض ناباروری هستند و به همین جهت تحت درمان‌های دارویی مانند یاسمین، دویان، پروژسترون و …. قرار می‌گیرند که این درمان‌ها خود می‌توانند مزید بر علت شوند!

علل شیوع اختلالات هورمونی

البته پرداختن به این موضوع نیاز به مجال دیگری دارد؛ ولی باید گفت که نوع تغذیه کنونی، روش‌های دفع کشت‌های نباتی، آلودگی‌های هوا و غذا، پرورش حیوانات به روش‌های صنعتی، فشارهای عصبی و غیره در این امر دخیل هستند.

چگونه فشار عصبی بر هورمون‌ها تاثیر می‌گذارد؟

بدیهی است که استرس و فشار عصبی رابطه‌ای مستقیم با هورمون‌های زنانه دارد. شاید بارها تجربه کرده باشید که مسافرت و یا استرس بر عادت ماهیانه‌تان تاثیر می‌گذارد. واقعا چه اتفاقی می‌‌افتد؟
داستان از این قرار است که وقتی ما به مدت طولانی تحت فشار عصبی هستیم، مستعد سندرم جنرال آدابشن (General Adaption syn) می‌شویم. این روند سه مرحله دارد:
۱- واکنش هشداری: اولین مواجهه با واکنش استرس‌زا را گویند؛ یعنی وقتی بدن پر از هورمون‌های تنشی، مانند کورتیزول می‌شود. اگر دائم تحت فشار عصبی باشید، حتی ورزش، مراقبه و … هم کارآمد نخواهد بود و کورتیزول همچنان در سطح بالا باقی می‌ماند و در این زمان کورتیزول از سلول‌های عصبی، ماهیچه‌ای و استخوان‌ها برای تولید انرژی استفاده می‌کند. میزان بالای کورتیزول منجر به افزایش وزن، خستگی، عصبانیت و احتمالا پوکی استخوان می‌شود.
اگر استرس ادامه یابد، بدن ممکن است حتی پروژسترون را هم به کورتیزول تبدیل کند! پروژسترون هورمونی است که برای سلامت سلول‌های تناسلی (باروری) ضروری است و در عین حال بر خلق و خو و هماهنگی‌ جسمانی ما هم تاثیر می‌گذارد و کمبود آن باعث پوکی استخوان می‌شود. به هر حال بدن تحت فشار عصبی، پروژسترون از دست می‌دهد.
۲- مرحله مقاومت: اگر فشار عصبی برای مدت طولانی ادامه یابد، غدد فوق کلیه خسته می‌شوند و هورمون‌های تنشی (کورتیزول) افت می‌کنند. همان‌طور که میزان بالای کورتیزول خوب نیست، میزان کم آن نیز عوارضی در پی دارد. افرادی که میزان کورتیزول خونشان پایین است، تمایل زیاد به شیرینی دارند، دچار افزایش وزن، حساسیت، تپش قلب، بی‌خوابی، افسردگی، خستگی، اشکال در حافظه، ناتوانی در تمرکز، یائسگی زودرس و ناراحتی‌های عادت ماهیانه و … می‌شوند.
۳- مرحله خستگی: وقتی هورمون‌‌های تنشی از غده فوق کلیه به مدت طولانی ترشح شوند، این غدد خسته شده و باید استراحت کنند؛ وگرنه دچار فرسودگی می‌شوند و بیماری‌هایی مثل افسردگی، ورم، ضعف سیستم ایمنی و . . . بروز می‌کند. بنابراین در جامعه ما که چالش‌های جسمی و روحی فراوانی وجود دارد (مشکلات مالی، ناامنی، چالش‌های عاطفی و استرس)، شیوع بالای اختلالات هورمونی امری بدیهی است.

چگونه با وجود چالش‌های عصبی، هورمون‌های زنانه خود را حفظ کنیم؟

هورمون‌های زنانه شامل استریول، استرول و استرادیول است که کلا به آنها استروژن می‌گویند. استروژن روی رشد و اعمال بافت‌های متفاوت بدن تاثیر می‌گذارد (مثل اندام‌های تولیدمثل و بسیاری از اندام‌های دیگر)، استخوان‌ها را تقویت می‌کند، از قلب و سیستم قلبی و عروقی محافظت می‌کند و بر خلق و خو تاثیر می‌گذارد. استروژن از کلسترول موجود در تخمدان تولید می‌شود که ناشی از واکنش شیمیایی غده هیپوفیز است. این هورمون از استروئید موجود در سلول‌های چربی، پوست، استخوان و سایر بافت‌ها هم ساخته می‌شود. بعد از یائسگی، تولید استروژن در تخمدان به شدت کاهش می‌یابد؛ ولی به هر حال تا حدودی از چربی بدن ترشح می‌گردد. استروژن هورمونی قوی است و کاهش آن باعث می‌شود فرد در معرض خشکی رحم، کاهش میل جنسی، اضافه وزن، افزایش کلسترول و مشکلات گردش خون و بیماری‌های قلبی قرار گیرد. همچنین موجبات کدری پوست، ریزش مو، خستگی مفرط، پوکی استخوان و افسردگی می‌شود. اما استروژن زیاد ناراحتی‌های دیگری به دنبال دارد؛ مثل عادت ماهیانه زودهنگام، یائسگی درازمدت، سندرم پیش از عادت ماهیانه، عادت ماهیانه نامرتب، شدید و دردناک، میل به شوری و چربی و شیرینی، دمدمی مزاج شدن، فیبروم رحم، خونریزی رحم، اندومتریوز، ایجاد غده در پستان، سل پوستی، سرطان سینه و تیروئید، مخاط رحم و … استروژن زیاد باعث تحریک بیش از حد غده تیروئید می‌شود و تنش جسمانی مداوم ایجاد می‌کند.

دلایل افزایش هورمون استروژن عبارتند از:
۱- بدن این هورمون را بیش از حد تولید می‌کند. زنان بسیار چاق و زنانی که کلسترول بالا دارند، مستعد این عارضه هستند؛ زیرا استروژن از کلسترول و چربی بدن تولید می‌شود. مصرف بالای الکل، قرص‌های ضدبارداری، هورمون‌هایی که به خورد حیوانات می‌دهند، حشره‌کش‌ها و محلول‌های صنعتی دیگر، مواد پلاستیکی و خنک‌کننده‌‌ها که ساختارشان شبیه استروژن است نیز باعث افزایش تاثیر استروژن می‌شوند. همچنین وراثت در این امر دخیل است (افرادی که سابقه خانوادگی فیبروم، سرطان تخمدان، رحم و سینه دارند، بدنشان به طور ارثی استروژن زیاد تولید می‌کند).
۲- وقتی که سوخت و ساز استروژنی درست عمل نکند، میزان استروژن افزایش می‌یابد. اگر همه‌چیز درست باشد، بدن ما به طور مداوم از کلسترول و چربی و اندوروستندیون موجود در خون استروژن می‌سازد. وقتی استروژن جدید وارد دستگاه گردش خون می‌شود، کبد استروژن قدیمی را می‌گیرد و سرانجام از طریق ادرار و مدفوع دفع می‌کند؛ اما کبد بیمار نمی‌تواند استروژن قدیمی را از بدن دفع کند و استروژن جدید هم به آن اضافه و منجر به بیماری می‌شود. البته جای خوشبختی است که استروژن اضافه می‌تواند به فیبر موجود در حبوبات، دانه‌ها، پادزنگ‌ها و سایر خوراکی‌های حاوی استروژن گیاهی بپیوندد و دفع شود.

پس سه عامل: سلامت کبد، مصرف پادزنگ‌ها و هماهنگی انسولین (وزن بدن) بسیار مهم هستند.
۳-‌ اگر تعادل بین استروژن و پروژسترون به هم بخورد (مثلا استروژن بالا برود و پروژسترون کم شود)، مشکلات باروری،(تخمدان پلی‌کیستیک) PMS، خستگی، افسردگی و ... به وجود می‌آید. فشار عصبی یکی از عواملی است که ترشح پروژسترون را کاهش می‌دهد. بدن در شرایط استرس، پر از هورمون‌های آدرنالین (مثل کورتیزول) شده و این هورمون‌ها باعث تحریک غده‌های تیروئید و پاراتیروئید می‌شوند. پس وقتی به مدت طولانی تحت فشار عصبی هستیم، اول غده تیروئید پرکار می‌شود و بعد تحلیل می‌رود. استروژن بیش از حد و همچنین عدم تعادل استروژن و پروژسترون باعث پرکاری تیروئید می‌شود. غده تیروئید نیز روی پاراتیروئید اثر گذاشته و باعث پوکی استخوان می‌شود. همان‌طوری که می‌بینید، هورمون‌ها روی یکدیگر تاثیر می‌گذارند؛ بنابراین می‌توان دلیل شیوع بالای پرکاری تیروئید، فیبروم رحم، کیست تخمدان و … را در شرایطی که وضعیت بهداشت روانی و تغذیه ما در سطح پایین قرار دارد، دانست.

با رعایت پنج اصل زیر می‌توانید به تعادل هورمونی خود کمک کنید:

به مغزتان پادزنگ بزنید
پادزنگ‌ها می‌توانند میزان استروژن را متعادل کنند.
پادزنگ‌ها (آنتی‌اکسیدان‌ها) موادی هستند که روند اکسیداسیون را مختل می‌کنند و میزان انرژی را در سلول بالا می‌برند.

خوراکی‌های گیاهی، انواع سبزی، انگور بنفش و قرمز، پیاز سفید و قرمز، گریپ فروت صورتی، هویج، سیب‌زمینی شیرین، کدو، میوه‌های خشک، گل گاو زبان، برگ گل رز، گیلاس، زرشک، چغندر، فلفل دلمه‌ای قرمز، کلم برگ و براکلی، گل کلم، زردچوبه، چای سبز، کوهوش سیاه (Black cohosh) رویال ژلی (غذای ملکه زنبور عسل)، شلغم، تربچه، گلابی، آلو، گوجه برغانی، هلو، توت، گوجه‌فرنگی، جین‌‌سینگ و شیرین بیان جریان استروژن را در زنان دو برابر می‌کنند و دفع کلسیم را ۴۰ درصد کاهش می‌دهند. همچنین مریم گلی، کشمش سیاه، آلبالو، انگور، جوانه شبدر و گندم سیاه و مرکبات چون رنگدانه‌‌ای هستند، سرشار از ریبوفلاونوئید و در واقع حاوی ویتامین E و منیزیوم می‌باشند و مشکلات مربوط به کاهش و افزایش هورمون، گر گرفتگی، خشکی رحم، اضطراب و بی‌قراری و دمدمی مزاج بودن را کم می‌کند.
۲- با وارهیدگی (ریلکسیشن) و تنفس آگاهانه فشار عصبی را از زندگی خود دور کنید
از انرژی شفابخش مراقبه، چی‌گانگ، ریلکسیشن و اکسیژن درمانی کمک بگیرید. اکسیژن را فراموش نکنید و یادتان باشد خنثی کردن تنش‌های عصبی بهترین کاری است که می‌توانید برای هورمون‌ها و غدد بدن‌‌تان انجام دهید.
۳- استروژن‌های گیاهی بخورید!
استروژن‌های گیاهی عملکردی دوگانه دارند؛ یعنی هم استروژن اضافه را کاهش می‌دهند و هم کمبود استروژن را جبران می‌کنند! زنان در هر سنی باید به مقدار زیاد استروژن گیاهی مصرف کنند. براساس آخرین پژوهش‌ها، استروژن گیاهی سندرم پیش از عادت ماهیانه و یائسگی را برطرف و از بروز چند نوع سرطان پیشگیری می‌کند (مانند سرطان سینه و پروستات) همچنین از بیماری‌های قلبی- عروقی و پوکی استخوان هم جلوگیری به عمل می‌آورد. دو نوع استروژن گیاهی وجود دارد: ایزوفلاونوئیدها که در دستگاه گوارش به استروژن ضعیف تبدیل می‌شوند و لینگن‌ها که با اسیدهای چرب ضروری ترکیب و باعث شفابخشی و تعادل انرژی می‌گردند. ایزوفلاونوئیدها در سویا، سویای سیاه، نخود آبگوشتی، لپه، جوانه شبدر، یونجه، شیرین بیان، نعنا، سیب‌زمینی شیرین، زرشک و توت به وفور یافت می‌شوند. خواه استروژن شما خیلی بالا باشد (سال‌های بین نوجوانی تا یائسگی) و خواه پایین (علائم یائسگی و بعد از یائسگی)، این مواد می‌توانند به تعادل هورمونی شما کمک کنند. پژوهش‌ها نشان می‌دهد هر چه میزان مصرف محصولات تمیز شده سویا و ایزوفلاوونوئیدها بیشتر باشد (مثل رژیم غذایی ژاپنی‌ها) خطر ابتلا به سرطان کمتر است. تحقیقاتی در سنگاپور نشان داد زنانی که در شرف یائسگی هستند و به مقدار زیاد سویا مصرف می‌کنند، ۶۰ درصد کمتر از سایر افراد در معرض ابتلا به سرطان قرار دارند (البته مصرف بیش از حد سویا ممکن است ناراحتی ایجاد کند).
مواردی که به تعادل هورمونی شما کمک می‌کند:
بورون: آنتی‌اکسیدانی است که به حفظ استروژن و کلسیم کمک می‌کند. چغندر، تربچه، آلو، گلابی، هلو، توت، به، قاصدک، جین‌سینگ، کشمش قرمز، آلبالو، کلم، گوجه‌فرنگی، انجیر، مریم گلی و گندم سیاه.
بیوفلاون: کشمش سیاه، آلو، انگور و مریم گلی.
ایزوفلاونوئیدها: نخود، شیر سویا و ترفو(پنیر سویا).
پادزنگ(آنتی اکسیدان): آلو، گوجه برغانی، کشمش، انگور، توت، تمشک، زرشک، شاه‌توت، چغندر، فلفل دلمه‌ای قرمز، اسفناج، سبزی‌های برگ‌دار، کوهاش سیاه، شلغم، تربچه، شیرین‌بیان و زردچوبه.
لینگن: تخم برزک، عدس و گردو.
بیوفلاونوئیدها حاوی ویتامین E و منیزیوم هستند که در خوراک‌های رنگدانه‌ای وجود دارند و مشکلات مربوط به کاهش و یا افزایش هورمون را کاهش می‌دهند.
۴- با حفظ باکتری‌های مفید در دستگاه گوارش، سوخت و ساز استروژنی خود را بهبود بخشید
با خوردن ماست و انواع سبزی و ادویه‌های گیاهی، روده بزرگ خود را پر از باکتری‌های مفید کنید. یکی از منابع خوب باکتری‌های مفید جوانه‌ها هستند که میزان استروژن آنها با جوانه زدن دانه‌ها زیاد می‌شود.
علاوه بر این، باکتری‌های مفید به دفع زنواستروژن‌ها که سرطان‌زا هستند، کمک می‌کنند.
۵- با اسیدهای چرب ضروری سوخت و ساز استروژن را بهبود بخشید
وجود چربی‌ در غذاها برای زندگی و سلامت سلول‌های بدن فوق‌العاده مهم است. توانایی سلول برای درمان و پیشگیری از بیماری‌ها و سلامت معمولا به تعادل اسیدهای چرب ضروری بستگی دارد. شکلات یا قندهای فاقد شکر و چربی معمولا سرشار از چربی و قند مصنوعی و برای سلامتی مضر هستند. اسیدهای چرب ضروری به طور قابل ملاحظه‌ای میزان کلسترول و تری‌گلیسیرید را کاهش داده و به تعادل استروژن کمک می‌کنند و در درازمدت از بیماری‌های قلبی، سرطان، ناراحتی‌های پوستی و … پیشگیری می‌شود. اسیدهای چرب ضروری(امگا ۳)، بیشتر در حیوانات دریایی یافت می‌شوند و گاهی هم در گیاهان زمینی مثل تخم برزک، گردو، تخم شلغم روغنی، خرفه (نوعی سبزی برگدار است) و … وجود دارند. امگا ۳ ماده‌ای تولید می‌کند که از لخته شدن خون جلوگیری کرده و باعث بهبود تورم، التهاب و درد مفاصل می‌شود.

دکتر الهام امیر‌آذر متخصص طب سوزنی لیزر تراپی

زیبــــا شــــو دات کام